¡Histórico! TC publica por primera vez el extracto de una sentencia en quechua [STC 00889-2017-PA]

3910

Histórico. El Tribunal Constitucional (TC) ha dictado una sentencia que pasará a los anales de la historia como la que reivindicó los derechos fundamentales al uso del propio idioma como lengua originaria del Perú, estableciendo, de acuerdo con el artículo 48 de la Constitución, que en las zonas donde predominan las lenguas originarias o aborígenes, estas sean instituidas como idiomas oficiales.

El máximo Tribunal, consciente de la importancia de esta decisión, a través de su presidente, el doctor Ernesto Blume Fortini, informó en conferencia de prensa el alcance de la STC Nº 00889-2017-PA/TC, en el que además se pronuncia sobre la vulneración de los derechos fundamentales a la igualdad y a la libertad de trabajo de una comerciante informal..

El TC protegió pues a una ciudadana quechuahablante y analfabeta, que en el idioma español inició un proceso en contra de la Municipalidad Provincial de Carhuaz, con el objeto de que le permitan seguir comercializando sus bienes de modo ambulatoria en el mismo espacio y horario que lo hacía desde 1986.

Ante su pedido, el municipio le redujo el horario para vender sus productos a tres horas, a través de una «Carta de Compromiso» redactado en español, y que por supuesto la demandante no pudo leer por sí misma. Lo grave es que el mismo municipio autorizó a otra persona para comercializar sus productos en esa parte de la vía pública y sin restricción de horario.

Con arreglo a ese espíritu, el TC ha publicado un extracto de la sentencia en el idioma natural de la demandante (el quechua de Ancash), que a continuación compartimos.

Extracto de la Sentencia N° 00889-2017-PA/TC, traducido al idioma quechua

TRIBUNAL CONSTITUCIONALMI NISHKAA

(Sentenciapita Ixtractu)

Lima Markachaw huk qanchis hunaq abril killa, ishkay waranqa huk puwaq wata, llapan tribunal constitucional nishqam, integrantinkunawan taytaa magistradunkunawan; Blume Fortini, Miranda Canales, Ramos Nuñez; Ledesma Narvaez, Espinosa-Saldaña Barrera y Ferrero Costa; Sardon de Taboadaqaa hapallam vutumwanmi, prununciashkanmi kay sentensiata:

Doña Maria Antonia Diaz Caceres de Tinoco qichwa rimaq warmi amparu demandata churaman carhuaz mucipalidapa contrariun. Tsaychaw mañakun rantikita siginanpaq imaynaw ruranqarmawlla, ambulantinaw kikin patsallachaw rantikunqannaw, huk waranqa isqun pachak puwaq chunka huqta watapita patsay. Tsaymi munan mana exigiyaananta acuerdunkunata cumprumisu kartachaw firmankanta huk huqta hunaq abril killa, ishkay waranqa chunka chusku watapita, tsaychaw nishkanta manam musyantsu, payqa manam kastillanu shimita kaayintsu, parlantsu, ni qillqantsu.

Tribunal Constitucional nin Carhuaz concejuta kihashqan kallichaw ambulanti rantikuqkunapaq ordennin rurashqa, mana kullashqatsu ni rikashqatsu, tsay warmi tuna markachaw yachanqanta, ni qichwa shimillachaw rimanqanta. Tsaychaw runakuna qichwallapan rimakuyan, tsayraykur payqaa manam kayirqantsu ni kayintsu ordeninkunata, lineamientunkunata, tsay panqa kastillanullachaw qillqakashqa kaptin. Tsaynumi qichwa rimaq runakunapa derechunkunata kamuntsu, chaskintsu, sinuqa qunqan y chaskita munantsu libri uryakuyaananta, kikinkunapa shiminchaw rimayta pii awtoridawanpis, niykur llapan llaqtakunachaw, markakunachaw qichwa shimillachaw rimaqkunata, kikinkunapa shiminchawmi imaykatapis rurayanman. Sitsun huk markachaw runakuna qichwallacw rimayan, tsaypinqa qichwa shimin oficial tsay markachaw. Tsayraykurmi, allitanaw chaskiyan kay demandata qichwa rimaq warmi churanqanta.

Tribunalpa yuyaynichaw, qichwa rimaq warmipa derechun kan kikinpa qichwa
shiminchaw demandata kullananpaq mayqan awturidakunapis, tsayqa Constitucion
ninqannawllam. Tsayta mana rurarqa discriminacionmi, kanman kastillanuta mana
rimarqa kay shimichaw manam perjudikashwantsu qichwa rimaq runakunata may
markachawpis qichwa rimakanqanchaw.

Demandanti warmi Carhuazchaw yachan, tsay markachaw qichwallatan allaapa
rimayan. Tsayraykurmi Carhuaz Municipalidata ordernan imaykatapis rurayaananpaq
qichwachaw demandanti musyananpaq imaykatapis kikinpa qichwa shiminchaw.
Tsaynawlla paganapaq llapan procesupa chaninta.

Manam Carhuazllachawtsu qichwata allaapa rimayan, tsayraykur declarakan llapam
estadu imakunatapis inconstitucionalnaw, mana vigencia kaptin peruanukunapa
derechunkuna Estadu comunikanman tuna shimikunachaw llapan markakunachaw tsay
shimita atska rimakaptin. Tsaynawmi nin Articulu chusqu chunca puwaqchaw Peruupa
constitucioninchaw, Shimikunapa leynin, reglamentun, niykurpis Tuna shimikunapa
politican, oral tradición, niykur interculturalidad.

Ushanapaq, kay ninqankunapita Tribunal constitucional nin, allim tuna
simintsikkunata valorashun, tsaykunapitam historiantsikpis, imay ruraynintsikkunapis,
yachaynintsikunapis shamun, kanan hunaqkunakama kawayan tukuy astka
runakunachaw llapan Peru suyuchaw. Tsayraykurna, chaarintsiknam ishkay pachak
Perupa independenciapa celebración ninman, tsaymi allaapa waanantsik llapan
institución publikakuna, nikurmi llapan runakuna ashishwan hukllayllanaw kanapaq
atska kallpayuq ishkay chunka huk siglu imaykatapis kananno churamanqantsiknaw.
Haymi allapa necesariu yapantsik runasimita parlananantsikta articulu chusqu chunga
puwaqchaw constituciunnintsik naykannaw llapan instituciun publikakunachaw tsaynu
kaptinqa allim aywashun llapan peruanukuna maquillapa tsarishka estaduntsikwan.
Yapashun, Sardon Taboada magistradu manam acuerdutsu kaykan acuerdukunawan,
yupaykuna pitsqa, huqta, qanchis niykur puwaq mayuria sentenciachaw, payka ninmi imanirshi kay watakunachaw amparu procesukunawan imayqa playtutapis allitsayta
munallan, tsay demandakunataka tribunalnintsik rikanmantsu.

Tsay amparu demandakunawan manan urdinkunata kullamantsu astka nunakunata
may markapitapis , gestion publikataqa ni huk plasuta churallanmantsu, tribunal
constitucionalnintsikta imaraykurmi kuentata kullanman , manam haypaq liy
kanrantsu.

Haymi manam allitsu, huk pitsqa mayo qilla, ishkay waranqa huk puwaq wata,
tribunal constitucionalnintsik kapum chunka waranqa kima pachaq pitsqa ishkay
casukuna rikaypakran, haypitaqa tribunalnintsik allapa presisaq casukunallata rikanman.
Tsayraykurmi hitanmi FUNDADA, kanampa, tsaymi si ama imakunatapis
inconstitucionalmi kananpaktsu.

Para descargar el extracto en quechua click aquí.

Para descargar la sentencia en español click aquí.

Comentarios: